تاریحچه بانکها درایران
(بانکا کلمه ائی ايتاليايي بمعني ميزي که روي آن چيزهائي فروشند). سازمان و دستگاهي که محل ذخيره پول مردم است و بدان داد و ستد کنند يا داد و ستد آنجا انجام گيرد. بنگاه صرافي و معاملات مهم نقدي . سازماني که عمليات آن بطور کلي عبارت است از: نقل و انتقال وجوه و صدور بروات و نگاهداري سرمايه اشخاص و بکار انداختن سرمايه هاي مذکور براي توسعه تجارت و اعتبارات تجارتي بخصوص از جهت تسهيل عمل مبادلات و نقل و انتقال وجوه و دادن اعتبار و قرض به مردم با ربح کمتر از ميزان عادي بازار و گاه نشر اسکناس رايج کشور. پايه اصلي تشکيل بانک ها را صرافيهاي قديم تشکيل ميدادند، در واقع اين موسسات بودند که واسطه داد وستد و جريان پول قرار داشتند و همان سازمانهاي کوچک مالي و اقتصادي پايه اصلي تشکيل سازمانهاي معظم بانکي در دنيا شد. در ايران شايد بتوان تاريخچه تاسيس بانک را به زمان هخامنشيان رساند، در واقع موسسات پسران موراشوازنيپ پور و بانک اجي بي نخستين بانک هايي هستند که در ايران وجود داشته اند . ناصرخسرو در سفرنامه درباره صرافي و کيفيت معامله مردم بصره شرحي دارد جالب : «... و حال بازار آنجا (بصره ) چنان بود که آن کسي را که چيزي بودي به صراف دادي و از صراف خط بستدي و هر چه بايستي بخريدي و بهاي آن برصراف حواله کردي و چندان که در آن شهر بودي بيرون از خط صراف چيزي ندادي ». (سفرنامه چ دبيرسياقي ص 114). در داخل ايران مسکوک طلا و نقره ازروزگاران قديم ضرب شده بود و صرفاً قانون عرضه و تقاضا بر آن حکومت ميکرد. در تمام ادوار تاريخ صرافان کار بانکداري را به مقياس کوچکي انجام ميدادند. تاجربا صراف معيني حساب جاري داشت ، يعني صراف براي هر تاجر دفتر مخصوصي که کليه داد و ستدها متدرجاً در آن منعکس ميگرديد تهيه و به وي تسليم مي نمود و بجاي چک از حواله هاي خطي و عادي استفاده ميشد. کليه پرداختها و دريافتها در شهرهاي دور و نزديک بوسيله صراف وبا استفاده از برات انجام ميگرفت . در عمليات صرافي اکثر بهره آن 9 و 12 درصد بود ولي حساب و قانوني نداشت و در بعضي مورد حتي به 50 درصد نيز ميرسد. صرافي در ايران از سال 1266 ه'. ق. تحت تاثير شرايط بانکداري اروپا مخصوصاً لندن قرار گرفت . اما تا سال 1267 ه' . ق. موسسه اي بنام بانک بمعناي جديد وجود نداشت ، در سال مذکور «بانک جديدي » که موسسه اي انگليسي بود و در ديگر کشورهاي آسيا نيز شعبه هايي داشت ، در تهران و مشهد و اصفهان و رشت و شيراز و بوشهر و تبريز شعبي باز کرد و چون در آغاز حقوق و مزاياي مخصوصي نداشت ، احتياج به تحصيل اميتاز نيز پيدا نکرد. بانک مذکور در مدت کمي موفق شد که نرخ بهره را به دوازده درصد پائين آورد و در مقابل ودايعي که به آن سپرده ميشد براي حساب جاري دو و نيم درصد و براي امانات بابت شش ماهه چهار درصد و يکساله شش درصد بهره مي پرداخت . محل اين بانک در ساختماني بود که بعدها مرکز بانک شاهي گشت . شعبه بانک تهران ابتدا حواله هاي پنج قراني و بيشتر به عهده خزانه دار خود صادر ميکرد و در ميان مردم رواج مي داد و اين در واقع نخستين صورت چک بانکي يا اسکناس در ايران بودکه چون اين حواله را به بانک مي بردند فوري در برابرآن مسکوک نقره پرداخته مي شد. ديري نگذشت که اين بانک جاي خود را به بانک شاهنشاهي داد. توضيح آن که در اسفند 1267 ه' . ق. ناصرالدين شاه قاجار امتياز ايجاد بانک شاهنشاهي را به مدت شصت سال به بارون جوليوس رويتر داد و در آبان ماه 1268 ه' . ق. سهام بانک در لندن به معرض فروش گذاشته شد و سرمايه بانک يک ميليون ليره تعيين گرديد، در ظرف چند ساعت پانزده برابر سهام نخستين خريداري شد. بانک شعب خود را در شهرستانهاي ايران تاسيس کرد و در سال اول تاسيس پس از پرداخت کليه مخارج 68 هزار ليره سود برد و هشت درصد نفع به صاحبان سهام پرداخت .بانک شاهنشاهي به نشر اسکناس نيز مبادرت کرد و اسکناسهاي نخستين فقط در شعبه هايي که نام آن روي اسکناس نوشته شده بود قابليت پرداخت داشت . بانک مي بايست شش درصد منافع خالص ساليانه خود را به دولت ايران مي داد. و در ابتداي تاسيس چهل هزارليره به مدت ده سال از قرار تنزيل شش درصد به شاه وام داد. بانک علاوه براين امتياز، انحصار استخراج معادن آهن و سرب و مس و زيبق و زغال سنگ و نفت و جز اينها را به استثناي فلزات قيمتي به دست آورده بود. در ارديبهشت 1309 ه' . ش .بموجب قراردادي که بين دولت و بانک شاهي منعقد گرديد حق صدور اسکناس بانک شاهي ملغي شد و دولت پول کليه اسکناسهاي صادر شده آنرا تا خرداد 1310 ه' . ش . پرداخت و در عوض از پرداخت حق امتياز نيز معاف شد. بايد گفته شود که به همراه فعاليت اين بانکها، موسسات ايراني نيز بودند که تقريباً کار بانک را انجام ميدادند تجارتخانه جهانيان (1274 ه' . ق.)، تجارتخانه جمشيديان (1265 ه' . ق.)، کمپاني فارس (1275)، شرکت اتحاديه (1276)، شرکت عمومي ايران (1278 ه' . ق.).
نخستين پيشنهاد تاسيس بانک ایرانی بصورت جديد در سال 1296 ه' . ق. توسط يکي از تجار معروف ايران يعني حاج محمدحسن امين دارالضرب به ناصرالدين شاه داده شد. او طي کتابچه اي لزوم تاسيس بانک را توضيح داد و خود قبول نمود که سرمايه اصلي بانک را تامين کند ولي اين طرح جامه عمل نپوشيد. در سال 1324 ه' . ق. مجدداً اعلان تاسيس بانک ملي منتشر شد ولي صورت عمل بخود نگرفت . در خرداد ماه 1300 ه' .ش . نيز دولت پيشنهاد تاسيس بانک را داد که باز نتيجه نبخشيد .
در آغاز سال 1304 شمسی که هنوز آرامش در سراسر کشور و فعالیتهای عمومی در شئون مختلف اجتماعی محسوس نشده بود و تاثیر شگرف عوامل اقتصادی و بازرگانی در حیات سیاسی مملکت نمودی نداشت. اولین بانک ایرانی با سرمایه 3,883,950 ریال در محلی محدود – چند باب مغازه – تاسیس شد و در 24 اسفند همان سال اولین شعبه بانک سپه در شهر رشت افتتاح گردید. -بانک سپه ; موسسه ايست که از وجوه بازنشستگي مستخدمان لشکري تاسيس شده است و ابتدا نام بانک قشون پهلوي داشت .
در عرصه بین المللی نیز با ایجاد واحد در کشورهایی چون آلمان، ایتالیا و فرانسه و همچنین بانک بین المللی سپه انگلستان، در ارائه خدمات بانکی از جایگاه ارزنده ای برخوردار است.
در سال 1306 ه' .ش .که مقدمات تاسيس بانک ملي فراهم شد . از طرف ديگر در سال 1268 ه' . ق. از طرف روسها نيز تقاضاي امتياز بانک شد و بانک استقراضي روس در ايران تاسيس يافت و امتياز آن به ژاک دويوليا کف داده شد و مبالغي بدولت ايران و علماء و متنفذان قرض داد. شعب بانک در بيشتر نقاط شمالي ايران تاسيس گرديد، در بهمن 1299 ه' . ق. بموجب عهدنامه ايران و روس ، بانک استقراضي بدولت ايران واگذار گشت . از طرف دولت عثماني نيز بانکي بنام بانک عثماني در تهران و همدان و کرمانشاه تاسيس شد.
-بانک اِجي بي ; بانک معتبري بود در بابل بنام بانک «اجي بي و پسران » در زمان داريوش اول هخامنشي . در قراردادهاي اين بانک از سلطنت بخت النصر سوم يعني کسي که بر داريوش ياغي شده بود نام برده شده است . اسنادي که از بابل به دست آمده ميرساند که از يهوديان اسير زمان بخت النصر دو نفرصاحب دو بانک معتبر بوده اندو بانک يکي را بانک اجي بي و پسران مي ناميدند و ديگري را بانک پسران موراشوازنيپ پور. رجوع به ايران باستان پيرنيا ص 553 و 554 و 950 و 951 شود.
بانک پسران موراشوازنيپ پور; نام بانکي که بنام پسران موراشوازنيپ پور از اسراي يهودي در زمان بخت النصر، در بابل معروف بود. رجوع به ايران باستان پيرنيا ص 950 شود.
علاوه بر اينها بانکهاي ديگري از جمله بانک عمران ، بانک توسعه اعتبارات صنعتي ، بانک ايران و ژاپن ، بانک تهران ، بانک پارس ، بانک صادرات و معادن ، بانک بازرگاني ، بانک بيمه بازرگانان ، بانک ايران و روس ، بانک ايران و هلند و بانک اعتبارات نيز وجود دارد که اغلب از موسسات مهم اعتباري محسوب ميشوند. درباره تاريخچه تاسيس بانکها در ايران و فعاليت آنها، به جغرافياي اقتصادي کيهان از ص 398 تا 511 وکتاب تاریخ هشتاد ساله بانک سپه و سایر کتب و نشریات رجوع شود.
-بانک کشاورزي (فلاحت سابق) ; از بانکهاي دولت است که بموجب قانون مصوب 9 شهريور 1309 ه' . ش . تاسيس شده است و وظيفه آن وام دادن به کشاورزان و مالکان و ترويج وسايل کشاورزي است . نام اين بانک اخيراً به بانک اعتبارات کشاورزي و تعاوني ايران تغيير داده شده است .
-بانک ملي ايران ; درچهارم ارديبهشت 1307 ه' .ش . مجلس شوراي ملي قانون اجازه تاسيس بانک ملي ايران را تصويب کرد و در سال بعد بانک مذکور تاسيس گرديد. سرمايه ابتدائي بانک دو ميليون تومان بود که به بيست هزار سهم يکصدتوماني تقسيم گرديده بود، دولت پرداخت تمام سهام را تعهد کرد، سپس حق صدور اسکناس اصولاً به بانک ملي واگذار شد و از بانک شاهنشاهي سلب گرديد، اين سازمان امروز مهمترين بانک در ايران است و شعب فراوان در تمام شهرستانها و حتي در دهکده هاي ايران دارد. موسساتي مانندبانک رهني (موسسه رهني سابق که قانون آن در دهم آبان 1305 ه' .ش . تصويب شده بود) و بانک کارگشايي جزء آن است که اولي اموال غيرمنقول و دومي اشياء منقول را به رهن ميگيرد و در ازاي آن با بهره کم پول قرض ميدهد. بانک ملي ايران در سالهاي اخير به دو بانک مرکزي و بانک ملي تقسيم شد و بانک مرکزي مامور نشر اسکناس گرديده است .
(بانکا کلمه ائی ايتاليايي بمعني ميزي که روي آن چيزهائي فروشند). سازمان و دستگاهي که محل ذخيره پول مردم است و بدان داد و ستد کنند يا داد و ستد آنجا انجام گيرد. بنگاه صرافي و معاملات مهم نقدي . سازماني که عمليات آن بطور کلي عبارت است از: نقل و انتقال وجوه و صدور بروات و نگاهداري سرمايه اشخاص و بکار انداختن سرمايه هاي مذکور براي توسعه تجارت و اعتبارات تجارتي بخصوص از جهت تسهيل عمل مبادلات و نقل و انتقال وجوه و دادن اعتبار و قرض به مردم با ربح کمتر از ميزان عادي بازار و گاه نشر اسکناس رايج کشور. پايه اصلي تشکيل بانک ها را صرافيهاي قديم تشکيل ميدادند، در واقع اين موسسات بودند که واسطه داد وستد و جريان پول قرار داشتند و همان سازمانهاي کوچک مالي و اقتصادي پايه اصلي تشکيل سازمانهاي معظم بانکي در دنيا شد. در ايران شايد بتوان تاريخچه تاسيس بانک را به زمان هخامنشيان رساند، در واقع موسسات پسران موراشوازنيپ پور و بانک اجي بي نخستين بانک هايي هستند که در ايران وجود داشته اند . ناصرخسرو در سفرنامه درباره صرافي و کيفيت معامله مردم بصره شرحي دارد جالب : «... و حال بازار آنجا (بصره ) چنان بود که آن کسي را که چيزي بودي به صراف دادي و از صراف خط بستدي و هر چه بايستي بخريدي و بهاي آن برصراف حواله کردي و چندان که در آن شهر بودي بيرون از خط صراف چيزي ندادي ». (سفرنامه چ دبيرسياقي ص 114). در داخل ايران مسکوک طلا و نقره ازروزگاران قديم ضرب شده بود و صرفاً قانون عرضه و تقاضا بر آن حکومت ميکرد. در تمام ادوار تاريخ صرافان کار بانکداري را به مقياس کوچکي انجام ميدادند. تاجربا صراف معيني حساب جاري داشت ، يعني صراف براي هر تاجر دفتر مخصوصي که کليه داد و ستدها متدرجاً در آن منعکس ميگرديد تهيه و به وي تسليم مي نمود و بجاي چک از حواله هاي خطي و عادي استفاده ميشد. کليه پرداختها و دريافتها در شهرهاي دور و نزديک بوسيله صراف وبا استفاده از برات انجام ميگرفت . در عمليات صرافي اکثر بهره آن 9 و 12 درصد بود ولي حساب و قانوني نداشت و در بعضي مورد حتي به 50 درصد نيز ميرسد. صرافي در ايران از سال 1266 ه'. ق. تحت تاثير شرايط بانکداري اروپا مخصوصاً لندن قرار گرفت . اما تا سال 1267 ه' . ق. موسسه اي بنام بانک بمعناي جديد وجود نداشت ، در سال مذکور «بانک جديدي » که موسسه اي انگليسي بود و در ديگر کشورهاي آسيا نيز شعبه هايي داشت ، در تهران و مشهد و اصفهان و رشت و شيراز و بوشهر و تبريز شعبي باز کرد و چون در آغاز حقوق و مزاياي مخصوصي نداشت ، احتياج به تحصيل اميتاز نيز پيدا نکرد. بانک مذکور در مدت کمي موفق شد که نرخ بهره را به دوازده درصد پائين آورد و در مقابل ودايعي که به آن سپرده ميشد براي حساب جاري دو و نيم درصد و براي امانات بابت شش ماهه چهار درصد و يکساله شش درصد بهره مي پرداخت . محل اين بانک در ساختماني بود که بعدها مرکز بانک شاهي گشت . شعبه بانک تهران ابتدا حواله هاي پنج قراني و بيشتر به عهده خزانه دار خود صادر ميکرد و در ميان مردم رواج مي داد و اين در واقع نخستين صورت چک بانکي يا اسکناس در ايران بودکه چون اين حواله را به بانک مي بردند فوري در برابرآن مسکوک نقره پرداخته مي شد. ديري نگذشت که اين بانک جاي خود را به بانک شاهنشاهي داد. توضيح آن که در اسفند 1267 ه' . ق. ناصرالدين شاه قاجار امتياز ايجاد بانک شاهنشاهي را به مدت شصت سال به بارون جوليوس رويتر داد و در آبان ماه 1268 ه' . ق. سهام بانک در لندن به معرض فروش گذاشته شد و سرمايه بانک يک ميليون ليره تعيين گرديد، در ظرف چند ساعت پانزده برابر سهام نخستين خريداري شد. بانک شعب خود را در شهرستانهاي ايران تاسيس کرد و در سال اول تاسيس پس از پرداخت کليه مخارج 68 هزار ليره سود برد و هشت درصد نفع به صاحبان سهام پرداخت .بانک شاهنشاهي به نشر اسکناس نيز مبادرت کرد و اسکناسهاي نخستين فقط در شعبه هايي که نام آن روي اسکناس نوشته شده بود قابليت پرداخت داشت . بانک مي بايست شش درصد منافع خالص ساليانه خود را به دولت ايران مي داد. و در ابتداي تاسيس چهل هزارليره به مدت ده سال از قرار تنزيل شش درصد به شاه وام داد. بانک علاوه براين امتياز، انحصار استخراج معادن آهن و سرب و مس و زيبق و زغال سنگ و نفت و جز اينها را به استثناي فلزات قيمتي به دست آورده بود. در ارديبهشت 1309 ه' . ش .بموجب قراردادي که بين دولت و بانک شاهي منعقد گرديد حق صدور اسکناس بانک شاهي ملغي شد و دولت پول کليه اسکناسهاي صادر شده آنرا تا خرداد 1310 ه' . ش . پرداخت و در عوض از پرداخت حق امتياز نيز معاف شد. بايد گفته شود که به همراه فعاليت اين بانکها، موسسات ايراني نيز بودند که تقريباً کار بانک را انجام ميدادند تجارتخانه جهانيان (1274 ه' . ق.)، تجارتخانه جمشيديان (1265 ه' . ق.)، کمپاني فارس (1275)، شرکت اتحاديه (1276)، شرکت عمومي ايران (1278 ه' . ق.).
نخستين پيشنهاد تاسيس بانک ایرانی بصورت جديد در سال 1296 ه' . ق. توسط يکي از تجار معروف ايران يعني حاج محمدحسن امين دارالضرب به ناصرالدين شاه داده شد. او طي کتابچه اي لزوم تاسيس بانک را توضيح داد و خود قبول نمود که سرمايه اصلي بانک را تامين کند ولي اين طرح جامه عمل نپوشيد. در سال 1324 ه' . ق. مجدداً اعلان تاسيس بانک ملي منتشر شد ولي صورت عمل بخود نگرفت . در خرداد ماه 1300 ه' .ش . نيز دولت پيشنهاد تاسيس بانک را داد که باز نتيجه نبخشيد .
در آغاز سال 1304 شمسی که هنوز آرامش در سراسر کشور و فعالیتهای عمومی در شئون مختلف اجتماعی محسوس نشده بود و تاثیر شگرف عوامل اقتصادی و بازرگانی در حیات سیاسی مملکت نمودی نداشت. اولین بانک ایرانی با سرمایه 3,883,950 ریال در محلی محدود – چند باب مغازه – تاسیس شد و در 24 اسفند همان سال اولین شعبه بانک سپه در شهر رشت افتتاح گردید. -بانک سپه ; موسسه ايست که از وجوه بازنشستگي مستخدمان لشکري تاسيس شده است و ابتدا نام بانک قشون پهلوي داشت .
در عرصه بین المللی نیز با ایجاد واحد در کشورهایی چون آلمان، ایتالیا و فرانسه و همچنین بانک بین المللی سپه انگلستان، در ارائه خدمات بانکی از جایگاه ارزنده ای برخوردار است.
در سال 1306 ه' .ش .که مقدمات تاسيس بانک ملي فراهم شد . از طرف ديگر در سال 1268 ه' . ق. از طرف روسها نيز تقاضاي امتياز بانک شد و بانک استقراضي روس در ايران تاسيس يافت و امتياز آن به ژاک دويوليا کف داده شد و مبالغي بدولت ايران و علماء و متنفذان قرض داد. شعب بانک در بيشتر نقاط شمالي ايران تاسيس گرديد، در بهمن 1299 ه' . ق. بموجب عهدنامه ايران و روس ، بانک استقراضي بدولت ايران واگذار گشت . از طرف دولت عثماني نيز بانکي بنام بانک عثماني در تهران و همدان و کرمانشاه تاسيس شد.
-بانک اِجي بي ; بانک معتبري بود در بابل بنام بانک «اجي بي و پسران » در زمان داريوش اول هخامنشي . در قراردادهاي اين بانک از سلطنت بخت النصر سوم يعني کسي که بر داريوش ياغي شده بود نام برده شده است . اسنادي که از بابل به دست آمده ميرساند که از يهوديان اسير زمان بخت النصر دو نفرصاحب دو بانک معتبر بوده اندو بانک يکي را بانک اجي بي و پسران مي ناميدند و ديگري را بانک پسران موراشوازنيپ پور. رجوع به ايران باستان پيرنيا ص 553 و 554 و 950 و 951 شود.
بانک پسران موراشوازنيپ پور; نام بانکي که بنام پسران موراشوازنيپ پور از اسراي يهودي در زمان بخت النصر، در بابل معروف بود. رجوع به ايران باستان پيرنيا ص 950 شود.
علاوه بر اينها بانکهاي ديگري از جمله بانک عمران ، بانک توسعه اعتبارات صنعتي ، بانک ايران و ژاپن ، بانک تهران ، بانک پارس ، بانک صادرات و معادن ، بانک بازرگاني ، بانک بيمه بازرگانان ، بانک ايران و روس ، بانک ايران و هلند و بانک اعتبارات نيز وجود دارد که اغلب از موسسات مهم اعتباري محسوب ميشوند. درباره تاريخچه تاسيس بانکها در ايران و فعاليت آنها، به جغرافياي اقتصادي کيهان از ص 398 تا 511 وکتاب تاریخ هشتاد ساله بانک سپه و سایر کتب و نشریات رجوع شود.
-بانک کشاورزي (فلاحت سابق) ; از بانکهاي دولت است که بموجب قانون مصوب 9 شهريور 1309 ه' . ش . تاسيس شده است و وظيفه آن وام دادن به کشاورزان و مالکان و ترويج وسايل کشاورزي است . نام اين بانک اخيراً به بانک اعتبارات کشاورزي و تعاوني ايران تغيير داده شده است .
-بانک ملي ايران ; درچهارم ارديبهشت 1307 ه' .ش . مجلس شوراي ملي قانون اجازه تاسيس بانک ملي ايران را تصويب کرد و در سال بعد بانک مذکور تاسيس گرديد. سرمايه ابتدائي بانک دو ميليون تومان بود که به بيست هزار سهم يکصدتوماني تقسيم گرديده بود، دولت پرداخت تمام سهام را تعهد کرد، سپس حق صدور اسکناس اصولاً به بانک ملي واگذار شد و از بانک شاهنشاهي سلب گرديد، اين سازمان امروز مهمترين بانک در ايران است و شعب فراوان در تمام شهرستانها و حتي در دهکده هاي ايران دارد. موسساتي مانندبانک رهني (موسسه رهني سابق که قانون آن در دهم آبان 1305 ه' .ش . تصويب شده بود) و بانک کارگشايي جزء آن است که اولي اموال غيرمنقول و دومي اشياء منقول را به رهن ميگيرد و در ازاي آن با بهره کم پول قرض ميدهد. بانک ملي ايران در سالهاي اخير به دو بانک مرکزي و بانک ملي تقسيم شد و بانک مرکزي مامور نشر اسکناس گرديده است .
۲ نظر:
سلام دوست من وبلاک خوبی را ایجادکردی ولی بازنگری آن با تاخیر است لطف از بانک ها بیشتر مطلب ارائه دهید
سلام ابراهیم
بالاخره شما بانک هستی یا تولید کننده وضعیت خودت را مشخص کنید متشکرم
ارسال یک نظر